ต้นโมกมัน (Mok man)
ชื่อท้องถิ่น : มูกน้อย มูกมัน (น่าน), โมกมันเหลือง (สระบุรี), มักมัน (สุราษฎร์ธานี), โมกน้อย (ทั่วไป), เส่ทือ แนแก แหน่แก (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.
วงศ์ : Apocynaceae
ข้อมูลทั่วไป
ลักษณะทั่วไป เป็นไม้ต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูง 8 – 20 เมตร ผลัดใบ เรือนยอดรูปทรงกลมทึบ ลำต้นเปลาตรง เปลือกนอกสีเทาอ่อนถึงน้ำตาล เปลือกในสีขาวนวลถึงขาวอ่อน กิ่งและยอดอ่อนมีขนนุ่มหนาแน่น ทุกส่วนของลำต้นมีน้ำยางสีขาว ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่ หรือไข่กลับ กว้าง 3 – 8 เซนติเมตร ยาว 7 – 18 เซนติเมตร โคนใบสอบ ขอบใบเรียบ ปลายใบเรียวแหลม เนื้อใบบาง มีขนนุ่มทั้งสองด้าน ช่อกระจุก ออกที่ซอกใบและปลายกิ่ง ดอกย่อยสีขาวนวล ดอกตูมกลีบบิดเป็นเกลียวตามเข็มนาฬิกา เมื่อดอกบานกลีบบิดเวียนกันเป็นรูปกังหัน โคนกลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นรูปกรวย ปลายแยกเป็นแฉกมนๆ 5 แฉก ยาว 1 – 2 มิลลิเมตร ผิวด้านนอกมีขน กลีบดอกเชื่อมเป็นหลอด ยาว 2 – 5 มิลลิเมตร ปลายแยกเป็นกลีบรูปขอบขนาน 5 แฉก ยาว 7 – 14 มิลลิเมตร มีขนนุ่มทั้งสองด้าน เกสรเพศผู้ มี 5 อัน ติดอยู่ใกล้ๆ ปากหลอดกลีบดอกด้านใน ก้านเกสรสั้น ผลแห้งแก่แล้วแตกแนวเดียว รูปทรงกระบอก กว้าง 0.6 – 1.8 เซนติเมตร ยาว 10 – 20 เซนติเมตร มีร่อง 2 ร่อง พาดตามทางยาวของฝัก ผิวของฝักขรุขระด้วยต่อมระบายอากาศ เมล็ดรูปรี ปลายข้างหนึ่งมีขนสีขาว พบในป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้งและป่าโปร่งทั่วไป พื้นที่ที่มีความสูงไม่เกิน 800 เมตร จากระดับน้ำทะเล
การใช้ประโยชน์ในทางเศรษฐกิจ
1. ยอดอ่อนใช้ลวกจิ้มรับประทานร่วมกับน้ำพริก หรือนำมาทำแกงได้
2. เปลือกให้เส้นที่นำไปใช้ทำกระดาษและใช้แทนเส้นใยจากฝ้ายได้
3. เนื้อไม้โมกมัน มีเนื้อไม้เป็นสีขาวนวลถึงขาวอ่อน เสี้ยนตรง เนื้อเหนียวและละเอียดมาก สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง เช่น ใช้ในงานแกะสลัก ทำเครื่องกลึง เครื่องเล่นสำหรับเด็ก ทำซออู้ ซอด้วง จะเข้ ทำพานท้ายรางปืน หมากรุก เครื่องเขียน ครอบลูกคิด ไม้บรรทัด ไม้ฉาก ดินสอ ด้ามปากกา หวี ตะเกียบ ทำกระสวย ซี่ฟีมทอผ้า ด้ามเฟืองซี่ร่ม ไม้เท้า ไม้คิวบิลเลียด ตู้ โต๊ะ ไม้คาน ไม้บุผนังห้อง ใช้สร้างบ้าน ไม้พาย แจว กรรเชียง เรือเร็ว เรือพาย ทำโครงแร็กเก็ต ทำเหยื่อปลอมของเบ็ดตกปลาฝรั่ง
4. ใช้งานด้านภูมิทัศน์ ต้นโมกมันเป็นไม้ที่มีทรงพุ่มสวยงาม เหมาะนำไปปลูกในสวนป่า และดอกยังมีกลิ่นหอม ใช้ปลูกเพื่อให้ร่มเงาได้
สรรพคุณทางการแพทย์
1. เปลือกต้นมีรสขมร้อนฝาดเมา ช่วยรักษาธาตุไฟให้เป็นปกติ ช่วยบำรุงธาตุทั้งสี่ให้เจริญ รู้ปิดธาตุ เป็นยาช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยทำให้ประจำเดือนมาตามปกติ ช่วยฆ่าเชื้อคุดทะราด เชื้อรำมะนาด
2. ใบมีรสเย็น ใช้เป็นยาแก้ท้องมาน ช่วยแก้ตับพิการ ช่วยขับน้ำเหลืองเสีย
3. ดอกมีรสจืด เป็นยาระบาย และช่วยแก้พรรดึกหรืออาการท้องผูก
4. เนื้อไม้หรือแก่นมีรสร้อนขม เป็นยาขับโลหิต ช่วยขับโลหิตเสีย
5. น้ำยางจากต้นใช้แก้พิษงู แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย
6. แก่นช่วยบำรุงถุงน้ำดี แก้ดีพิการ
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
สำหรับการใช้ต้นโมกมันเป็นสมุนไพร ในการบำบัดรักษาโรคต่างๆ ควรระมัดระวังในการใช้เช่นเดียวกันกับการใช้สมุนไพรชนิดอื่นๆ โดยควรใช้ในขนาด และปริมาณที่เหมาะสมที่ได้ระบุไว้ในตำรับตำราต่างๆ ไม่ควรใช้ในขนาดที่มากจนเกินไปหรือใช้ต่อเนื่องกันเป็นระยะเวลานานจนเกินไป เพราะอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาวได้ สำหรับเด็กสตรีมีครรภ์ หรือ ผู้ป่วยเรื้อรังก่อนจะใช้โมกมันเป็นยาสมุนไพรควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญก่อนทุกครั้ง
อ้างอิง
กำลังรวบรวมข้อมูลเพื่อใช้ในการอ้างอิง
